Το Εκκλησιαστήριο

Το Εκκλησιαστήριο είναι μία μικρή σχετικά θεατρική κατασκευή με κοίλο εγγραμμένο σε ορθογώνιο κέλυφος και κυκλική ορχήστρα, διαμέτρου 9,70 μ. Η σκηνή πλάτους 21 μ. είχε προσκήνιο με τρία ανοίγματα μπροστά και κλιμακοστάσιο εξόδου στο ανατολικό άκρο του. Το κοίλο χωρίζεται με ένα διάζωμα σε άνω και κάτω κοίλο. Το καλύτερα σωζόμενο κάτω κοίλο απαρτίζεται από 11 σειρές λίθινων εδωλίων και χωρίζεται σε τρεις κερκίδες με δύο κλιμακοστάσια. Δύο ακόμα κλίμακες ανόδου υπάρχουν στα άκρα του κοίλου κοντά στις παρόδους σε επαφή με τα πλευρικά αναλλήματα. Δύο είσοδοι από την πλευρά της ανηφορικής οδού στα ανατολικά οδηγούν, η μία στην ορχήστρα με κλιμακοστάσιο καθόδου και η άλλη, η βορειότερη, απευθείας στο διάζωμα μεταξύ κάτω και άνω κοίλου. Το κοίλο του θεατροειδούς Εκκλησιαστηρίου περιβάλλεται από ισχυρό τοίχο αντιστήριξης, ο οποίος κατά την ανατολική και τη βόρεια ορατές πλευρές του είναι κτισμένος στο κάτω μέρος του με λείους ορθοστάτες, ενώ στο άνω με το ψευδοϊσόδομο κυφωτό λεγόμενο σύστημα, που απαντά σε ανάλογα κτίσματα στην Πριήνη της Μικράς Ασίας και αλλού. Το ύψος των δομών του κυφωτού αυτού αναλλήματος οδηγεί στο ανώτατο διάζωμα του κοίλου από τη βόρεια πλευρά η οποία ήταν προσιτή από τον κεντρικό οδικό άξονα μεταξύ αγοράς και Ασκληπιείου.

Στο ανατολικό άκρο της ορχήστρας, μπροστά στο κλιμακοστάσιο που οδηγεί στην ανατολική είσοδο του οικοδομήματος, τοποθετήθηκε τον 2ο αιώνα μ.Χ. ένα μεγάλο σύνθετο ασβεστολιθικό βάθρο έφιππου ανδριάντα από ορείχαλκο που εικόνιζε τον Ελλαδάρχη και Αρχιερέα των Σεβαστών Τιβέριο Κλαύδιο Σαιθίδα Καιλιανό, τον ίδιο εύπορο Μεσσήνιο ευπατρίδη, χορηγό του Θεάτρου και μεγάλο ευεργέτη της πόλης. Οι ημικίονες του προσκηνίου είναι πανομοιότυποι με εκείνους από το προσκήνιο του θεάτρου του Ωρωπού της Αττικής, φέρουν εννέα πλήρεις και δύο μισές στα άκρα ραβδώσεις, ενώ το συνολικό ύψος τους με το επίκρανο υπολογίζεται σε 2,235 μ. Στην πίσω όψη τους φέρουν δύο κατακόρυφες εγκοπές που εκτείνονται σε όλο τους το ύψος, ενώ στα πλάγια φέρουν ορθογώνιες εντορμίες για τη στερέωση θυρωμάτων και ξύλινων ζωγραφιστών πινάκων, οι οποίοι άλλαζαν κατά περίπτωση ανάλογα μα την παράσταση και αποθηκεύονταν στις δύο μικρές πλευρικές σκηνοθήκες του προσκηνίου. Ο πρόσθιος τοίχος του προσκηνίου ήταν αρχικά διαμορφωμένος με έξι δωρικούς ημικίονες, τρία θυρώματα και τέσσερα διαφράγματα για τους ζωγραφιστούς πίνακες.

Ριζική μετατροπή της σκηνής και του προσκηνίου έλαβε χώρα κατά τον 2ο και 3ο αιώνα μ.Χ. όταν καταργήθηκε η πρόσοψη με τους ημικίονες και αντικαταστάθηκε από τοίχο, πρόχειρα κτισμένο με ακανόνιστες πέτρες και spolia από προγενέστερα οικοδομήματα. Σε χρηματοδότηση της οικογένειας των Σαιθιδών, αποδίδεται η επισκευή του Εκκλησιαστηρίου, αν κρίνουμε από την ανίδρυση του τιμητικού έφιππου ανδριάντα από ορείχαλκο, που εικόνιζε τον Ελλαδάρχη Τιβέριο Κλαύδιο Σαιθίδα Καιλιανό, μέσα στο Εκκλησιαστήριο, στα δεξιά της ορχήστρας.